0
Tu lai khuahunthak sungah hih natna pen a nei kitam mahmah hi. Sumzon
paizonna le gamvai vailianpi nasemte sungah tam phadiak hi. Tua natna
pen MIDS ( Microchip Immune Defeciency Syndrome)  kici hi. Microchip
zui zolo si le sa tha kiam natna cih ding dan khat ahi hi.Microchip
tungtawna thupiang le khantohnate zui zolo ahih manin lungmang lungkia
thanem natna nam ahi hi.

Hih natna amu khia pa pen New York Time journalist khat ahi Thomas L
Friedman ahi hi. MIDS natna tawh kisai in a ma gen na ah " A bawk, a
pawm, a sakbekbak, a ngot .., company te le gamvai panmun nei te (
politic ) in hih natna ngah nuam phadiak hi ci hi. Company khat
peuhpeuh akl gamkhat peuhpeuh in ama van le nate a behlap zawh nawn
loh ciangin,  gammite le nasemte' nisim nuntakna a lapsang zawh nawn
loh ciangin, pilna thak tuamtuamte a zuih zawh nawn loh ciangin ahi
zongin, amanlang mahmah leitung kikhelnate a zuih zawh nawn loh ciang
ahi zongin hih natna ong piang thei hi. Hih natna a ngah ciangin
khantohna kici khempeuh bing pah a,kum sawtpi zawngkhal lawh thei hi."
ci in  gen hi.

MIDS natna pen kipawlna lianpipi te sangin mimal thu ngaihsutzia
tungtawnin kilang zaw hi ci hi. Hih natna namte pen Idea Sclerosis
zong kici hi. Thu ngaihsutzia khel nuamlo, kigenpih theilo cih dan nam
ahi hi. Ei kamin bel " Ngawng-khauh natna"  cih ding ahi hi. Bang hang
hiam cihleh hih natna aveite pen Ngawngkhauh te tawh kibang hi.
Ngawngkhauh veite pen a ngawng khauh cip a, vei le tak, a tung a nuai
a lu hei theilo hi. Idea Ngawngkhauh I vei zenzen leh I lutang kihei
thei nawnlo dinga, I thumuh dan zong langkai pah ding hi. Nam khat
bekin pai thei ding hi.

Ngawngkhauhte om zia

(1)      Tang taka pai thungaihsuhzia ( Linear thinking )

1 khit ciang 2 . 2 khit ciang 3 cih bangin a kizom diitdeet a
thungaihsutzia ahi hi. Theihsa le apiangkhinsa thute siksan a
thungaihsutzia ahi hi. " Zani in hih dan thu piang a, tu ni in zong
piang leuleu hi. Zingciang zong hih dan mah piang tektek ding hi." ci
in lenkip pah hi. Hih thungaihsutzia pen hun khat lai in a kizat theih
hangin tu hun ciangin lem nawn hetlo hi. Gtn: Mi 200,000  val a sihna
Tsuhnami huihpi a nun ding pen thunei lamte in ni nih ma in thei khol
sak hi. Ahi zongin mipite in kium lo hi. A hang tampi lakah thuthei
papi nupi tampite in " ka suah ka khan in tua bang piang ngei kei" ci
lel uh ci hi.

Tu hun ciangin " Tang taka pai thungaihsutzia ( Linear thinking )
sangin " Tang taka pailo thungaihsutzia ( non linear thinking) lam ki
hoi zaw ta a " Akitat akizom mello khuahun" (  Age of discontinuity )
ci in min kivawh hi. Tu hun ciangin muh-ngei, theih-ngei ( experience
) le a piang ngeisa thute sangin pilna kibulphuh zaw ta hi. Tua ahih
manin a kizom ditdet Tang taka pai thungaihsutzia mah nuamzaw na sak
zenzen leh Ngawngkhuah natna a nei na hih lam kithei pah in.

(2)     Vot maw sa. Vom maw kang ( either -or logic)

Mi pawl khatte leuleu in na khat peuhpeuh nam 2 ta bek om sak hi. Hoih
le hoihlo. Vom le kang. Vot le sa..., cih bangin khen linlian uh hi.
Ataktak in cileng avom le a kang kikal ah color tampi om thei veve hi.
Khuamial le khua vak kikal ah sanggam melmak hun cih bangin khuahun
tampi om lai hi. Avot le a sa kikal ah a lum pian, a lum phalo,..., cih
bangin dinmun tampi om thei hi. Gtn: Tu laitaka leitungin a kibuai pih
mahmah IS ( Muslim ngongtat pawl ) te in hih thupomzia  a bulphuh mah
ahi hi. Amau tawh a kizom teng amau pawl hi saka amau tawh a kizom lo
khempeuh gal in ngaihsun uh hi. That mang dingin ngaihsun lel uh hi.
Ka pawl na hih kei leh ka gal hi teh a ci lian hi zen hi.

Ahi zongin mihingte thungaihsutzia limlimin a laihawl thungaihsutzia
le thupomzia pen kipakta lua khollo citciat hi. 1 ahih keileh 2. A vom
keileh kang. A vot keileh sa. Ka lawm na hih keileh ka lang. ka pawl
na hih keileh ka gal cih bang ngaihsutna ahi hi. Hih bangin na khat
peuhpeuh na khentat lianlian leh Ngawngkhauh natna a nei na hih lam
kithei in.

(3      )Nunlui sial natna ( nostalgia )

Mihingte in hun thupi 3 kinei tek hi. Abeisa, tu laitak le Mailam hun
ding cih a hi hi. Mi khat peuhpeuh in mailam hun ding thudon man lo
liangin abei sa thute sungah akidiah luatleh tua pen Nunlui sial natna
nei kici hi. Hih natna nei mite in na khat peuhpeuh lem a sak om mello
hi. Lungtom thei hamtang hi. Thu khat peuhpeuh a om ciangin " Ko hun
lai in tua bang om kei. Kei hun lai in ken tua bangin gamta ing. Ni
dangin tua bang thu za ngei khang...," ci in apiangsa thute gen kikkik
nuam se hi. Hunlui le nunlui hunte mah anuam hi mawk ei ci in thumthum
hi. Thuhaksa khatpeuh a sin khak ciangin mainawk ding sangin nungkin
ding ut zaw hi. Hih dan thungaihsutzia na neih zenzen leh ngawngkhauh
natna a nei na hi gige hi.

(4)A kikhak cip thungaihsutzia ( closed minded thinking )

Thu khempeuh thei a kisa mahmah apil laklawh lai tan laklawh ( half
educated ) te hi phadiak hi. Thuman thutak le pilna khempeuh ama khuak
sungah om khin ahih manin bangmah theih beh ding kisam sa nawnlo hi.
Athak khat peuhpeuh akigen ciangin bangmah sang theilo hi. Amuh
ngeihloh ahih nakleh hoih sa loin lem sa lo pong hi. Alungsim kongkhak
khak cip hi.  Thungaihsutzia khat peuh a kigen ciangin ama ngaihsutzia
tawh tehkak a, ama a tawh a kituah leh " kimang thei tei leh kilawm
sam e"  ci a, ama deihna tawh a kituah keizenzen leh " hai na mahmah
om kei" ci in nehpiksan lel hi. Hih bangin nang le nang thei pen siam
pen kisa in a kigen khempeuh hoih na sak a om kei zenzenleh
Ngawngkhauh a nei na hi zaw kha ding hi.

(5) Pello piang ding hi.( For certain approach )

" Gualzawhna I ngah pelmawh ding hi." ci in khat le khat tha kipiakna
le hanciamnate tampi i za ngei tek ding hi. Ataktak ciangin "Pello
ding" akici thutampite lakah a kipelh veve tampi mah om hi. " Hi
teitei ding hi. Piang taktak ding hi. Pello ding hi." cih kammal te
pen I deihluat man, I ut luat man leh I kitawsawn nop man a kizang ahi
hi. "Pello in" cih kammal I zat ciangin a kigen khol theilo thu
tampite a kitheihmawh bawl I  ta hi hi. Adiak in bangmah a kigen khol
theilo hun ( uncertainty ) le a genhak mahmah ( fragilaity) khuahun
ahi I T ( information& technology ) hunpi sungah " pelhloh in ong
tangtung ding hi ei" cih dan thupomzia pen khuahun tawh a ton khalo
thungaihsutzia ahi hi. Hih bangin " pello in" cih thungaihsutzia tawh
a kalsuan na hih zezen leh ngawngkhauh a nei na hi kha thei ding hi.

Kibawlzia ding

        Naupangte ngawngkhauh a vei leh zato kipaipih lian hi. Pailoh phamawh
hi. Khangluite in Ngauhkhauh na vei leh na lukham nisa ah pho in la
ciang tawh vat in cih dan khat om sak hi. Idea ngawngkhauh pen bang
cih leng hoih mawk ding.
Thomas Friedman in Idea Ngawngkhauh kibawlzia ding nam khat na gen hi.
Ama gen dan hileh midangte in ong bawl theilo dinga ei le ei a kibawl
tawm ding I hi hi. Ei le ei hanciam a kisin ding ahi hi. Tua in " Ei
le ei kisit telna" ( introspection ) ci hi. Ei le ei kiet kikna pen
amawkmawk bang hi loin hangsan tak le thuman takin et kul a, ei le ei
kingek bawl kidop bawl hetloh ding thupi hi ci hi. Hih kibawlzia ading
ngaihsutna khat ong pia beh lai a, tua in amau gam sunga A.A (
Alcoholics anonymous ) kici zu kideknuamte kipawlna dan tampi neih
ding ahi hi

Banghang hiamcihleh A.A pen zu kideknuamte kikholh theihna dinga
kibawl kipawlna ahi hi. Amau le amau kikhawl in lungsim tuam neilo uh
a, lungsim khempeuh tawh kizom in zu kidek ding hanciam khawm uh hi.
Lawhciang mahmah ci hi. Tua kipawlna ah mi thak khat peuhpeuh a lut
sim in mipite mai pan  " Kei ka min Paupu hi. Zu nene khat ka hi hi....
," cih bangin amah le amah kipulak hi.Idea Ngawngkhuah natna pan damna
a ngah kik nuam te in zong atunga bangin ama hihna bangbang, amah mah
in hangsan takin kimu in kipulak ding thupi ding hi. ( 27April 2015 )

( U Kyaw Win' gelh Trialectics Laibu, Laimai 93 thului pen akhiatna
kibang le asim nop thei dingin a kilet hi.)


Lian Tuang
Kawlpi

Post a Comment

Ngaihsutna hoih thei penpen tawh a nuai ah Comment na pia zel in maw Sanggam. Laigelh mite thapia in, mi a tampipi te muh theih dingin na Share kawikawi in. Lungdam.

 
Top