0
Makai Leh Muhkholhna
Agelh – Lian Muan Kim

 Muhkholhna A nei makaite in Tuni-a a lunggel uh Zingciang Tangtung ding cih Theikhol khin uh hi. Topa Zeisu in leitung hong kumsukin mawhneite tang dinga sihna hong thuakding leh mihingte mawhna pan hong hotkhiat ding cih a tupna ahih mah bangin a sih ma nangawn in a gualzawh ding mukhol hi (Maku 10:45; Luka 12:50). Singlamteh tung ah: Kizozo hi (Zawhang 29:30), acih kammal in lettamate' zat theih kammal khat hi-a, a khiatna in, a tup, a ngim, a gelgel na khat kizo khinta hi, cihna hi.

Lettama khatin sing pawlkhat hong lem tuahtuah a, sabuai hong piang hi. Bang mah a om nai loh laitak maha a ngimna a gelna ahi hi. Tua bang mahin Topa Zeisu in a gualzawh ding a gelna leh a muhkholhna tawh kizui in Singlamteh tung hong sih ban ah a nithum khit ciangin thokik a, gualzawhna ngah takpi hi. A sikhinsa Walt Disney pahtawina pawi kibawlna ah thugen dingin a zi kisam hi. Mi khat in: Mrs. Disney aw, na pasal in hi banga amah pahtawina pawi i kham hong mu zen leh utsing, a cih leh Mrs. Disney in: Aman mu khin, cih sanin tukik ziau hi.

Tupna ngimna a neite'n a gualzawh ni ding uh zong mukhol khin uh hi. Tua hi-in a gualzawhna a mukhol khinte bek mah mite'n zuihtaak sa uh hi. Tua bang hileh mite'n zong a gualzawh nading uh makai pa tawh kibang in mukhol uh a, makaipa lawp zah mahin lawp uh hi. Rick Warren in: Kipawlna khat ih a lumna (temperature) na theihnop leh makai pa kamsung ah a tehna (thermometer) koih in, ci ngei hi. Makai pa lawp bangmah, a hat bangmah in mipite zong lawpin hatpah uh hi.

 Lametna in Hong sikdo sak a, Muhkholhna in Hong thahat sak hi. Muhkholhna khat peuhpeuh omlo in lawpna omlo a, lawpna om lo in na kisem zolo hi. Tua ban ah, muhkholhna a omkei leh makai pa lungkia baih a, a kipatsa nasep zolo pi-in tawpsan thei hi. Nate' thu a theite in maan haipi sungah zusa khat khia uh a, sincip in a mialsak bikbek uh leh tua zusa pen minute 3 valdeuh bek nungta zo hi. Tua khit ciangin zusa khat khia leuleu uh a, munkhat vang sak in khuavak ngah sak uh hi.

Tua zusa nai 36 val sung kipekpek mah ta leh suahtak na ding lampi omlo ahih manin si hi. A masa pen sangin a zah 700 valbang sawtvei nungta zaw hi. Banghang hiam cih leh a suahtaak nading lametna a neih hang ahi hi. Ganghingte tuaci ahih leh mihingte, a diakdiak in makaite a ding lametna bangzahta in kisam zawlai ding hiam. Mihingte an lo tawh ni 40, tui lo tawh ni 4 leh huihlo tawh minute 4 kinungta a, ahih hangin lametna muhkolhna lo tawh second 4 bek kinungta hi, kici hi. Tua ahih manin makai pa in muhkholhna a neihloh phamawh hi.

 Muhkholhna banga Kalsuan Kul Midangte kam tampau in tawmbek sem tase mah leh tupna ngimna a nei makai pa in kamtawm in na tampi sem hi. Midangte in haksatna a tuah uh ciangin tawp pah tase mah leh ama'n manawt veve hi. Zawnna ngaunate, haina mawlnate, pil loh siam loh nate leh thahat loh nate bekbek en in kineusak, kilungkiat sak ding hi peuhmah lo hi.

 Israel-te in Canaan gam a lut ding uh ciangin thukan 12-te sawl masa uh hi. Tua thukante sepding pen a mun a mual, a gam a lei, a mite omzia khawlzia tuamtuamte etsim ding leh theihtel ding ahi hi (Gamlakvakna 13). Mawsi in thukante pen Canaan gam tawh kisai thukan ding bek a, a sawl hia, thukante muh dan ngaihsut dan bang hiam cih a dong hi lo hi. Tua kimlai in thukante hong ciah uh a, 12 lak ah 10 in: Canaan gam mite thahat in a kulhte uh zong muanhuai tak leh kiptak in kilam a, sanglua ahih manin vanholh hi. Gol thei lua mahmah uh ahih manin i do zo kei ding hi, ci dihzen uh hi.

A do zawh ding uh leh do zawhloh ding a kikan sak hi hetlo napi gualzawh nading muhkholhna neilo uh ahih manin guallelh ding bek mukhol uh hi. Tua khit ciangin: Makai khat teel ni in ciahkik ni, ci lailai uh hi (Gamlakvakna 14). Tua mi 10 te in mipite zo dipdep uh a, Mawsi le Aaron nangawn zong zo lai uh hi. Galzo a gamkeek ding pen Pasian sawlna hi napi mukhol lo uh ahih manin lungkia mahmah in kilehkik sawm uh hi.

 Mipi A tamzaw in Muhkholhna Neilo uha, Kisatsuahbaih, Votbaihin Khialbaih uh hi. A tam zaw tham in muhkholhna neilo himah tase leh Joshua le Caleb in Pasian kamciam muang ngam uh a, gualzawh nading zong mukhol thei pah uh hi. Thukan 12 te lak ah 2 in muhkholhna nei uh ahih manin: Pai in tua gam vala ni, zogawp taktak ding hi hang. Topa pen eitung ah lungkim peuh leh tua bawngnawi le khuaizu luanna gam hong pia ding hi.

Pasian i langpan loh ding bek thupi hi…, ciin hanthawn uh hi. Muhkholhna banga a kalsuante a dingin lau na ding bangmah omlo hi. Pasian muanna tawh pai-a ma i nawt ding bek kisam hi. Joshua le Caleb bangin kei galhang galsiam hi keng. A pil a siam zong hi keng; thagui thatang hat keng; cidam keng cikha ken. Amau zong ei bang mah hilel uh hi. Topa muanna tawh Ama khapsa gamte zawhkhitsa phial in mukhol uh a, tua muhkholhna bang mah in a kalsuan man uh ahi hi.

Thagum hatman hilo Khatha bek tawh na ma natun ding hi. Thagum hat man hilo muhkholhna bang a, na kalsuan manin gual-zawhna na ngah ding hi.

 Muhkholhna Bangbang a, A kalsuante a dingin Lau na ding Bangmah Omlo hi. Leitung ah guallelhna 99% pen paulap neihna hang hi. Muhkholhna nei-a tua banga a kalsuante in paulap nei selo uh a, gualzawhna ngah uh hi. Ahi zongin tua banga kalsuan mi tawm hi. Leitung a mithupi makai pawlkhatte in paulap nei in muhkholhna bang in kalsuan lo uh hi leh Thomas Edison bang, a neulai in meileng tunga tadensa zuak hi lel hi.

 1851 in Andrew Carnegie in sikkhau laihawm nasep sem in kalkhat in $2.50 sanga, 1853 ciangin $4 sang hi. John D. Rockefeller Sr. in kalkhatin $6 bek thalawhin nasem hi. Abraham Lincoln zong singluang tawh kilam inn bukneu khat pana khangkhia hi lel hi.

 Demosthenes in mipi mai ah a thugen masak in awkgawp ahih manin kinuihsan ziahziah hi. Julius Caesar in a damthei mello natna nei hi. Napoleon pen mizawng innkuan pan hi-a galkap tentan a kah na-ah mi 65 lakpan a 46 na ngahngei hi. John Calvin in lutang gumnat, tuap natna, gout leh kal a suang om natna zong nei hi.

Thu a gen ding ciangin khat veivei pulpit tungah kipua to in khat veivei lah a lupna tung pan laihilh hi. Ama zalaih pa ahi Theodore Beza in a genna ah: Calvin in a sihma kum 10 val sung nikhat khat vei bek an ne hi, ci ngei hi. Beethoven le Thomas Edison bang zong a bengngong uh hi. Charles Dickens le Handel zong khebaite hi uh a Homer le Fanny J. Crosby-te zong a mit uh taw hi. Plato in zong elzaang natna nei hi.

Bang hangin hi mi cidamlo, mi banglote hi zahin gualzo thei mawk uh hiam. Gualzawh na ding mukhol uh a, a muhkholh bang un kalsuan pah uh ahih man hi. A nawngkai sakthei tuamtuamte sangin gualzawh na ding muhkholhna lianzaw a, tua in, a mittheilo meibang in a lungtang uh halkuang den ahih man hi.

 Lungkia Ke'n Joshua le Caleb in Canaan gam lut ding a gen uh ciangin mipite heh mahmah uh a, suang tawh denglum ding in kithawi uh hi. A makaipi tegel uh ahi Mawsi le Aaron nangawn mipite tawh pang khawmta uh hi. Lungkiat huai in lauhuai mahmah hi. Khat le nih in hong langpan leh makaihna haksa tuam mahmah a, makai pawlkhat in hong langpan leh bel haksatna namkim in hong bawkhuan tawh kibang hi.

 Haksatna Na tuah ciangin Na lung a kiat leh A ginalo mi Na hi hi. - Solomon Midangte hong langpanna thuakhak a, i lawm i gualte in hong pawlpih nuam kei le uh haksa hi. A tawmzaw, a thahatlo zaw lam i pan khak ciangin lametna bei thei a, makaite in hong langpan lai le uh bel lungkiat huai mahmah hi. Joshua le Caleb zong a lungkiat huai pen mun tungphial mah tase le uh Pasian muanna tawh lungkia hetlo in manawt veve uh hi. Hih tegel zong na lungkia uh hi leh Israel gam cih bang kiza ngeilo ding hi.

Bang hangin amau tegel lungkia lo uh hiam. Pasian ompihna leh Pasian vangliatna thei in Aman gualzawh pih ding cih mukhol uh ahih man hi. Sawltak Pawlu zong a tupna a ngimna bangin gualzo in tangtun takpi ahih lam i theikhin hi. Tua ahih manin Timothy nihna 4: 8 ah: Kidona pha ka do zo hi, Tai kidemna pha ka tai zo hi Upna ka kemcing zo hi, ci hi. Pawlu a tupna tung takpi in gualzo takpi hi. Baihtak a gualzo hilo hi. Lungkiat theih na ding tampi om, haksatna zong tampi om mah ta leh lungkia lo hi. Sawmli lak ah khatvei a kiam satna thuak zel hi. Suang tawh kideng in a sikhin phial a kinusia hi.

Tuipi tungah gimna nakpi takin thuak hi. Gilkial dangtakna thuak in thong kia zelzel hi. Zahpih kosiat nate thuak pahpah hi. Haksa a sak hangin, lungkia zel hi, ciin Laisiangtho sungah kigelh ngeilo hi. Hi bang mi Pawlu in gualzawhna tangko mah tazen lo dia. Nunghei lo, lungkia kilkel lo hi ven. Gamhtatna in Gamhtatna Bek mah Piangsak hi. - Luther King Martin Luther King, Jr, Kum zalom 20 sunga makai hoihpen dinga kiciamteh pa in mivom mikaang kideidanna a bei theih na dingin nakpi takin hong hanciam hi. Mikaang te'n hua uh ahih manin New York ah khatvei sat ngiingeii uh hi. Chicago ah suang tawh deng gawp uh hi.

 Thong ah zong khum zelzel uh a, a inn zong bomb tawh dentap sak uh hi. A inn bomb tawh a kidentap nitak in a mah pen biakinn ah kikhawm hi: Na inn bomb tawh kideng tam, ci-in a kigen teh thakhatthu in inn lam maingat in tai pah vingveng hi. Palikte ahi zongin veng le pam ahi zongin, mi tampi tak na kikaikhawm uh a, inn sung inn pua dim zihziah hi. Mipite phuphei mengmeng in a inn sung' a lut leh a zi a tate bang mah acih loh lam a mu hi. Tua laitak in a veng a pamte thau tuamtuam le a puakkham thei ding meitui tawh inn mai ah hong kikaikhawm uh hi: Hih banga hong kibawlsiat vial, thukkik ding hi hang, ci-in awng ziahziah uh hi. Luther King zong dam takin hong pusuak a: Lawmte aw, ka zi ka tate bangmah ci lo uh hi. Suakta khin hi ung. Lungnuam in na ciahkik un. Gamhtatna pen gamhtatna tawh thuk lo ding hi hang. Itna bek tawh thuk ding hi hang.

Gamhtatna in gamhtatna bek mah piangsak hi, ci ziau hi. Tua ban-ah, sun tawh zan tawh phone kihopih a: Hong that ding hi ung, cih bekbek kigen hi. A tawpna ah kisuamlum takpi hi. Ahih hangin ama tupna ngimna tangtung takpi a, tuni in USA ah mivom mikaang kideidan nawnlo hi. USA ah lam zikpi, lam zikneu hita leh lei hita leh ama min a pua limlim kum 2006 in 730 val bang om hi. USA a piang ngei mi kuamah in ama min pua lampi tuazah neizo ngeilo hi. USA tangthu ah mi thupi pen thumna in kiciamteh a, America gambup in January nipi khuavak thumna pen Martin Luther King Day ci in zumkhak ni-in nei uh hi.

 Thomas Edison in mei bulb a tantheih na dingin 1000 veival a khialh ciangin na lungkia hileh mei bulb taang i mukha nai diam. Lincoln a guallelh sim in na lungkia hi leh salte'n suahtaakna a ngah nai uh diam. Adoniram Judson na lungkia leh Kawl Laisiangtho i ngah nai diam! Lungkiatna in Sepsa khempeuh A mawkna suaksak a, Gualzawhna tawh Ki kelki lian hi. Max Lucado in a laibu gelh masak pen a kikhet khiat theih nadingin laibu khen saipi (printing press) 15 ah puak hi. A puak masakna pan a sawm leh lina dong kuamah in khet sak nuamlo uh hi.

Mikhat in Max aw: Hihzahta-a na laibu hong kikhetkhiat sakloh na lungkia lo maw, tu-a a 15 veina ah hong kikhet sak nuamkei lai leh bang na cih dia, ci-in a dot leh Sai dang puak lai ning, ci ziau hi. A laibu gelh masak a khetkhiat sak nuamlote bel kisik simtham kha ding uh hi. Max Lucado lungkia hetlo ahih manin tuni-in laigelh siam pen khat hong suak hi.

Laibu bu 60 val gelkhia khin a, awn 50 val kihawmkhia khin hi. Kam pau 28 in a laibu gelhte kiletkhia khin ta hi. Tupna ngimna khat peuhpeuh i neih ciangin hatsatna tampi om ding cih thei gige a Topa kiang pan tha la-in ma i nawt den ding kisam hi. I ginat ding zah a i ginat zawhlohna, i gualzawh ding zaha i gualzawh lohna in a dang nate hi zawlo in tupna ngimna kician i neihlohna hang le a nei sunsunte zong i lungkiat baih hang hizaw hi. Ziakai lua cihbang om kei.

Makai hoih na suah na dingin tupna ngimna na neihloh phamawh bek thamlo in tupna ngimna banga gualzawh nading mukhol a, haksa taleh lungkialo-a na kalsuan ding kisam hi. Tua ban ah, na tupna na ngimna pen zong Topa deihna tawh kituak in Ama minthan nading hisak in. Leitung nate bek natup leh na tupna a dawn na tun ciangin sawtvei a kimanglo thaman sang pakin na tuaksukkik pah dinga, Pasian a ding natup leh leitung bek hilo vantung ah kumpite Kumpi, tote Topa pahtakna thaman na ngah dinga cikmah hun in hong kisutkik ngeilo ding hi.

 Endnotes

1) Walt Disney pen December 5, 1901 in Chicago ah suaka, cartoon suaihsiam leh khui (cartoon khui) bawl siama minthang mahmah khat ahi hi. Naupangte pahtak mahmah Snow white and the Seven Dwarfs, Mickey Mouse Club, Davy Crockett, The Lion King cihte leh a dang tampi a hawmkhia pa ahi hi.

 Cartoon minute 7 sung a kilah theih na dingin lim 15,000 leh minute 80 sung a kilah theih na dingin cartoon 200,000 val suai hi. A khan sungin Academy Awards 22, Emmy Award 7 ngah a, 48 vei Award tuamtuam ngah dingin kiciamteh ngei hi. A sanggam pa tawh a phuat uh ahi The Walt Disney Company in kum khat in $ 40 billion bang ngah den hi. America ah bangmah neilo pana khangkhia ahih hangin tupna ngimna nei in a tupna a tun dong hangciam mahmah a, gualzawhna, minthanna leh hauhna bucing ngah takpi hi.

2) Rick Warren pen San Jose, California ah 1954 in suaka, Fuller Theological Seminary pan D.Min leh pahtawina Doctor nam tuamtuam ngah hi. Time Magazine in 2004 kum in leitung makai thupi 15 lak ah na hel uh hi. October 31, 2005 in America-te makai hoih pen 25 a kitelna lak ah kihel a, Newsweek Magazine ten zong America a thupi sak mi 15 lak ah na hel uh hi.

Pawlpi nasepna ban ah mitampite phattuamna dingin nasep dang zong tampi sem hi. Laibu minthang mahmah pawlkhat a gelh bek thamlo in gam 160 val pan pastor leh makai 189,000 val tungah thuhilh khin hi. The Purpose Driven Church cih a laibu gelh pen Leitung mun tuamtuamte ah pawlpi khutlet in kizang hi. A laibu gelh The Purpose Driven Life in Gold Meddallion ngah a, 30 million val bang kihawmkhia khinta hi. Sawm ah khat piakna tawh kisai bel a man lumlet hi. A sawm ah Khat pen amah le amah kipia a, Pasian a dingin sawm ah Kua pia hi.

3) Thomas Edison pen February 11, 1847 in Milan, Ohio ah suaka, unau 7 lak ah nautum pen ahi hi. A neu lai in Meileng vansia khat in a bil hihkhial kha ahih manin a bengong hi. A sangkahna ah khuaza papak lo in, hi nimnum simkeei ahih manin a siapa Reverend Engle in Edison pen Buan ci-in sangpan ciahsak hi.

Kha 3 bek sangkah ngei ahih hangin a nu in inn ah laihilh den hi. Haksatna tampi tak kawmkal pan hong khangto a, tu-a i meibulbte khawng, microphone, x-ray tube cihte khawng leh nathak tuamtuam 1000 val a bawlkhia pa hong suak hi. Nathak tuamtuam a bawlnop manin sum tampi sumh ta leh hanciam teitei a, USA ah mihau, mipil leh mi minthang mahmah khat hongsuak hi. October 18, 1931 ni-in leitung nusia hi.

 4) Andrew Carnegie pen November 25, 1835 in Dunfermline, Scotland ah suaka, August 11, 1919 in Lenox, Massachusetts ah si hi. 1870 kum in America ah Carnegie Steel Company phuan a, tua zawh kum 20 khit ciangin leitunga Steel Company lianpen khat hong suak hi. Ahi zongin, 1901 in tua company zuaka, mun tuamtuam a laibu sal ding, kilemna bawlna ding leh cimawh huh na dingin a sum teng piakhia hi. Ama hun lai in leitunga mi haupen nihna hi a, JD Rockefeller bek amah sang hau zaw hi.

 5) Rockefeller, Sr. pen 1839 kum July 8 in Richford, New York ah suaka, 1937 May 23 in Florida ah si hi. 1870 in Standard Oil Campany phuan a, khangto mahmah ahih manin kalsim in $ 6,000,000 ngah kinken hi. Northen Baptist khat hi a, pawlpi lam nading ahi zongin Laisiangtho sanga ding ahih zongin huhna tampi pia hi. Ama khan sungin leitunga mihau pen hi a, USA billionaire masa pen zong ahi hi. Ahih hangin Siavuante in a cidamna tawh kituaklo peuhpeuh ne saklo ahih manin gawng semsem a asih ciangin pound 100 zong phazo nawnlo hi.

6) Abraham Lincoln pen USA te' president a 16 na hi-a tuni ciang dong president hoihpen khat ahi hi. Feb 12, 1809 in suaka April 15, 1860 ni-in President suak hi. 1818 kum in a nu si hi. 1865 in John Booth kici pa in amah kaplum hi. A it mahmah a zi Mary Todd tawh ta 4 nei hi. Mithupi suak leh sal khempeuh suakta sakding cih pen a tup vilvel khat ahihna tawh kizui-in sal khempeuh hong suakta sakzo takpi hi. A nuntak sungin kiteelna (elections) ah 8 vei guallel ngei hi. Sumbawlna ah nasia takin 2 vei sum dipdep hi. Khatvei a sup bang a loh kikna in kum 17 bei hi. A kitenpih ding a lawmnu in sihsan ahih manin kha 6 sung lumcip in si dektak hi. A tangthu deih mahmah khat gen ni: Tangval khat in a Nu leh a Pa that ahih manin kiman a, amah zong that dingin thu kikhensat hi. Tangval pa in thukhenmangte' kiangah: Kei, tagah hong hehpih un, ci-in a kap hi.

7) Demosthenes (384? – 322 B.C) pen Athens khua a suak hi a, Plato sang naupang zong hi-in tanglai thugen siam dangnal leh pil a thuah mi 10 te lak ah zong thugen siampen dingin kiciamteh hi. Kum 7 a phak in tagah a, mihau inn sung pan hi na pi a nu le a pa gamh zong a ngah ding zahin ngah lo hi. Kum 21 a phaka thugen kipan hi na pi, dang-awk in a aw zong nem lua a, a thugen zong kizomlo thei pahpah hi.

A thugen masakna ah kizahpih gawp ahih manin lungkia sa a aciah leh Eunomus in na thugen hoih taktak ei, ci-in na hanthawn hi. Tua a hanthotna in amah thahatsak ahih manin thugen a kipan kik ahi hi.

8) Julius Caesar pen July 12, 100? B.C in suaka, March 15, 44 BC in Marcus J. Brutus makaihna tawh kisuamlum hi. A suamlupna uh temta ma 23 sitset om in, a kidawt nihna pen nasia zek hi kei leh thah zawh tuak pak hetlo lai uh hi. Zawmahte galkapmang, thugen siam, laigelh siam leh tangthu thei khat hi-in nathupi tampi tak semkhia ahih manin tuni donga amin a kilolo lai ahi hi. Galkapmang ahih hangin a nuihzak huai simtham mi khat ahi hi. Julius Caesar pen guahzu in kekkia leh laulua ahih manin lupna nuai ah bu tantan hi, kici hi.

9) Napoleon Bonaparte pen August 15, 1769 kum in Ajaccio khua Corsica ah suaka, kum 9 a phak ciangin galkap sangkah hi. Kum 16 a phak ciangin Lieutenant nihna ngaha, February 23, 1796 kum in General Bonaparte suak hi. March 9 ni-in Josephine Tascher de la Pagerie tenpih a December 16, 1809 kum in makik hi. April 1, 1810 kum in Austria nungak Archduchess Maria Louisa tenpih leuleu hi. Piancikte' (French) galkapmang a thatom bilbel, 5' 2'' bek a pha khat hi-a galkuan dan leh galdo dan siam mahmah hi. A galkapte bawkthum pan a tungsiah peuhmah amin uh lotngah in a min tek uh tawh sam thei hi. June 18, 1815 kuma Waterloo gal kidona ah British-te lel ahih manin kiman a, St. Helena kicihna mun ah kikhumcip in tua mun mah ah May 5,1821 in si hi. A kampaute lak ah: Alexander leh ke‘n, leitung pen zum leh hiam tawh kala uh a, ahi zongin Zeisu in itna tawh leitung a la hi, acih pen hoih lah hoih, maan lah maan kasa hi.

 10) Theodore Beza pen June 24, 1519 in Burgundy, France ah suaka, kumpi ulian innkuan sung pana khang khia ahi hi. Kum 29 a phaka kipan laisiam a minthang khat hi a, 1548 kum in piangthak hi. Tua zawh a sawtlo in John Calvin ih nungzui, a nasep pih leh a zalaih hong suak hi. Latin leh Greek siam mahmah ahih manin Pasian thuthuk hilh in gelhkhia hi. A laigelhte zong kampau tuamtuam in kitei khia hi. 1588 kum in a it a zi Claudine in ta neilo in sihsan a, October 23, 1605 in amah zong si hi.

 11) Ludwig Van Beethoven pen Bonn khua Germany gam ah December 16, 1770 in suaka a zing ciangin tui kiphum hi. Zu khamkham pa khat nei kha ahih manin a pa in khat veivei zankimpi in phonga khuavak dong music tumsak thei hi. Anu in 1787 kum in sihsan ahih manin a naute a et kul a, sangtawp lawh hi. 1790 kum bei lampian ciangin mitkhua muh phatloh kipan a, 1800 kum ciangin a bengngong lailai hi. Mitkhua mu phalo in bengngong sawn sawn ahih manin a Piano tumkhit ciang mipiten siamsa in khut a bet ziahziah uh hangin aman za selo hi. A Piano siamna leh laphuahna tawh minthang mahmah a, tuni dongin a ma phuahsa music pawlkhat bang kisinsin lai hi. March 26, 1827 ni-in leitung nusia hi.

12) Charles Dickens pen February 7, 1812 in Portsmouth khua England ah suaka, June 9, 1870 in si hi. Unau giat lakah a u nihna hi a, a pa ginat lohna hangin kum 12 a phaka kipan nikhat in nai 10 sung nasep a kipan hi. 1836 April kha ni nih ni in Catherine Thomson Hogarth (1816-1879) tenpih a, ta 10 nei uh hi. Laigelh sima minthang hi na pi, 1855 kumin a lawmnu masa Maria Beadnell tawh kimukik dihdih ahih manin a lungsim nuam zo nawnlo a, a zi tawh 1857 kumin kikhen lawh uh hi.

13) George Frederick Handel pen February 23, 1685 in Halle, Germany ah suaka, kum 7 a phak in tumtheih tuamtuam tumthei ta hi. Kum 9 a phak ciangin laphuah kipan a, a pa‘ deihsakna tawh 1702 in Law sang kah hi. Tua zawh kum khat khit teh a pa‘n sihsan hi. A pa‘ sih khit ciangin a Law sangkah khawl a, music mah thupi sak hi. 1710 kum in England ah pai a, teng suak hi. 1723 kum in 25, Brook Street, London ah innsaap a, tua inn pen a sih dongin saap hi (November 8, 2001 in tua inn pen Handel House Museum in kikoih hi). The Messiah (a sakkik - Halleluia Chorus) cih lapi a phuakpa hi-a hih lapi pen biakna vai bek hilo in 1956 Olympic kimawlna Australia gam, Melboune khua ah zong a kisa lapi ahi hi. April 14, 1759 in si a, England kumpi mi thupite kivui na Westminster Abbey ah kivui hi.

 14) Homer pen BC kumzalom 8 laipawla Greek lamal gelh (poet) minthang khat hi a, a laigelhte zong mangkam in tampi tak kiteikhia khinta hi.

15) Fanny J. Crosby pen March 24, 1820 in New York ah suak a, a suah zawh kalguk a phak teh zatui zatkhialhna hangin a mittaw hi. Kum khat a phak ciangin a pa in sihsan a, a nu leh a pi tawh khangkhia hi. Tua hi napi kumguk a phak ciangin singkungkah leh sakol tung tuan siam hi. Kum 8 a phak ciangin lamal (kabia) gelh kipan a, siam mahmah ahih manin hong minthang hi. A lungsim sungah la phuak in aman teh a gei-a mi khatpeuh gelhkhia sak hi. Khat veivei la dawng 12 bang a lungsim sungah a phuak khit ciangin gelhkhia sak pan hi. La (kabia) 8000 val bang a gelhte lak ah a tam simsim pen music siamte'n aw (tune) bulhsak hi.

Tuhun a i saksak Ciamna Kip Thupha, Suangpi Kitam Sung, Hong Paisan Ken Migi Topa, Nanga Hi'ng Topa, cih khawng leh Sianglamteh Kiangah, cihte ama phuahsa bekbek hi. Pasian thugen minthang mahmah D.L. Moody leh la makai siam Ira D. Sankey tawh kilawmta in Pasian nasepna ah kihuh ciat uh hi. February 12, 1915 in mittawtna khua mial gam pan a taang vantung ah ciah hi.

 16) Plato pen B.C 427 in Athen ah suaka, hih khua mah ah B.C 347 in si hi. Sia tam simsim a neih lakah Socrates minthang phadiak a, sang naupang tampitak a neih lakah Aristotle minthang deuh hi. Athen ah Academus ci-in sang khat phuan a, Justinian I in tua sang pan tapidaw upna thu kilimhilh sa lua ahih manin 529 AD in khak hi.


 17) Rev. Martin Luther King, Jr. pen January 15, 1929 in Atlanta, Georgia ah suaka tan 8 leh 9 kah lo in kanto semsem hi. Kum 24 a phak in pastor sem a, 26 a phak ciangin Ph.D ngah hi. Topa Zeisu Mualtung thuhilhna a nuntakpih bek thamlo in mivom mikaang kideidanna pen Laisiangtho tawh kituak salo ahih manin a bei theih na dingin a hanciam mikhat ahi hi. A hanciam mah bangin gualzo takpi hi. 1964 kum in Nobel Peace Prize kipia a, hih pahtawina a ngah ngei lak ah a khangmoi pen ahi hi. April 4, 1968 in Memphis, Tennessee ah kisuamlum hi. 1977 kum in president Jimmy Carty in Presidential Medal of Freedom pia a, 2004 kum in Congressional Gold Medal kipia hi. Pahtawina a dang tampi le Honorary degrees 20 ngah lai hi.

 Source : Makaih Pilna (Laibu).

Post a Comment

Ngaihsutna hoih thei penpen tawh a nuai ah Comment na pia zel in maw Sanggam. Laigelh mite thapia in, mi a tampipi te muh theih dingin na Share kawikawi in. Lungdam.

 
Top