0
Ngalngam Taangthu   
--------------------------
Zomite’ tangthu lakah mihat min minthang kua hi ding hiam ci-in dotna kibawl leng, tulai khangthakte a gen thei tamin ka um kei hi. Tua ahih manin hih ih khanglui tangthu hoih nonote a kallak beek a et thak a laibu khawng a suahkhiat hi zel leh deihhuai ka sa hi. Tu’n zong hih Ngalngam tangthu kikum khawm leng ci-in kong gelh hi.

Ngalngam pen ei Zomi tangthu lakah mihat minthang pen hi dingin up huai hi. Milian leh mi thahat mahmah ahih banah dawisiam a minthang ahi hi. Khutsiam ahihna- pat pan khau a bawlkhiakna PATKOL ih cih ama phuat khiat danin ki gen hi. A hatdan bel ngalkhat kapliam hangtak, mi te’n kihta a khuaphia bang liang a a gen uh. Ngalkhat kapliam hangtak ih cih in, i pu-leh pa sasiam gamvakmite’ laupen Ngalkhaat kapliam hang ahi hi. Ngal pen manlang mahmah a, athawm gin a kizak phet leh a lang-alang luigal khat apan galkhat tan bang bohman zat-zat leh a hapaak a piik thuah thei khop hial a lauhuai ahi hi..

Sahang leh vompi I cihte in na khat peuh a bawh ding ciangun, ngiit photin, pasal kizente’ adingin kiginna man leh thautawi te’n kapman na hun om hi. Ngalkhat bel thautawi te’n zong kapmanna ding hun omlo a asia ding teng siasak thei khopin manlangin kigen hi. Ngalngam a dingin ahih leh ngalkhaat haangtak nangawn a kihtak huai hi zen zen lo hi. Ngalngam’ Vanglai (minthanlai) 1860-1870 kal khawng hi dingin ki ummawh hi. A gamtatna mun pen Zomite’ tenna Chin Hills: leh Guite Kual khawng hi pen a, Hausapi Vum (Chin Hills:)bang ama omna thupi (strategic point), tulai a Kargil bang dan a thupi ahi hi. Tua gam sungah amah thupipen a, amah tuk kuamah dang a omloh banah Hangsai nangawn zawlin na nei hi.

Zawlta-in a kimat tei uh hangin a sim thamin kido simsimin ki thah sawm den uh hi. A tangthu hih a nuai a bang ahi hi.

Nidang lai-in Ngal Ngam a kici naupang khat om hi. Tua pa in lui thangah thang siah hi. A lui thang siah pen min na vilsak thei zel hi. Tua bang a min a vil sak zel ciangin nitak khat anu’ kiangah, “Nu aw zingsang ciangin hong phong baih in, ka thang vil pahpah kua hi ding hiam thei nuam ing, ci-in a nu’ kiangah gen hi.

Amah zong tho baiha, nidangin a taw lam pan a vil toh zel hi ta leh tua ni zingsangin a lu lampanin leh vil suk hi. A paipai leh tungtun lu laizangah naungek khat na kisial hi. Amah zong, “Nang maw ka thangvil, ci-in hehin a taw lam panin ciangkang khat khumin alu-ah dawksakin aciang kuaitan hi. Tua ciangin a gei a singtung khatah kahto a, kua hong pai peuhmah hiam ci-in singdawnah pang hi. A sawtlo-in Thanok nu a kici pheisam zusa hon khat tawi kawmin hong ciah hi. A ta’ gei a tun ciangin aphotphot leh a ta tho theilo hi, aman a kisim khemsak sa-in a zusa puakte a mei-ah khai-in amai-ah tah a, “Ka ta aw si khem, si khem aw, nam zu meitual kong puak a, ka ta aw si khem si khem aw, ci-in nono hi. Tua bangin a cihcih hang lah tho tuanlo ahih manin a tawpna ciangin a taw a et leh ciangkhang kikhum to mu hi.

Tua ciangin ata a si a hih lam thei pan a, amah zong dahin, “Naktang khillawk ka nek man hiam ka ta, manta khalgah ka nek man hiam ka ta ci-in kap khauhkhauh hi. Tua a kah la teng a tung pan Ngal Ngam in a zak ciangin anuihza-in a nui kha hi. Tua ciangin Thanoknu in a tung lam a et toh leh, singkung tungah a tuang mi khat a mu hi. Thanoknu in, “Ka u ka nau hong kikhawm vo hih lai-ah sa nek di khat om ei,” ci a asap leh thakhatin pheisan hon khat sing nuai dim uh hi. Tua ciangin, “Singdawn kuan luh ding ih hiam ci-in kikum uh a, Thanoknu in, “Kei man va luh ning in, ong kiat ciangin thanoknu hing ong ci in cin, ong ci ta leh na ne teitei un,” ci-in vaikhakin singkungah kah to pah a, a dawn atun ciangin Ngalngam zong laulua-in a tung lamah na kah toto hi. A phak dektak ciangin a cih nading thei nawnlo-in a khe tontonin thakhatin a tuat leh tuan khia-in thanopnu sing tung pan kia suk hi. Leilak a tun ciangin, “thanoknu hing, thanoknu hing a cih hangin avaikhak bangina lawmte in ne teitei uh hi. A nek khit uh ciangin singdawn a et uh leh, Ngalngam na tuang lai hi. Tua ciangin kuan luh kik ding ih hiam ci-in kikum kik uh a, “Thanoknu’ luh zawhloh kua man luh zo kei ni,” ci-in tua ciangin thakhatin mang uh hi.

Ngal Ngam zong hong khangtoto-in khatvei gam sungah sa beng dingin hong kuan khia hi. Gam sungah a paipai leh mun khatah tungtun khat na omin tua lai-ah bang hiam khat sakuh ling tawh ki um lingleng khat mu hi. Aman zong hoihsa ahih manin bang hiam cih theilo-in la-a a sakhau sungah a guang hi. (Sakhau cih pen tanglai-in thungkuah a a na zat uh, savun thung, thungkuah a kibawl hi a, sakhi pum khat bang ta thei ci hi) Amah zong hih pen bang hi peuhmah ding ahiam ci-in a gei a suaklu tung khatah a thal tawh pang pah hi.

A sawtlo-in Hangsai sakhi pum khat liangpuak vava sa-in ong ciah hi. Tua a sakhi puak tungtun laizang ong denna leh thakhatin tai kik pah vingveng hi. A man zong lamdangsa-in a ai a et gega leh, na om nawnlo hi. Tua a ai koihna munah aphel valval na khat mu hi. Tua ciangin Hangsai in, “Nang maw ka ai ong laksak ci-in abawh leh, bawh kha thei mahmah lo hi. Tua aphe valval pen, Ngal Ngam in a lu a a khip akgia liim ahi hi. A liim bawh niloh ahih manin bawh kha thei mahmah lo hi. Tua teng Ngal Ngam in sing tung pan a muh ciangin anuih za-in nuikha hi. Ngal Ngam’ nuih Hang Sai in a zak ciangin a ettoh leh singkung tung a tuang mikhat mu hi. Tua ciangin Hangsai zong heh mahmah a, “Nang maw ka ai la, hong kumsuk o, na si leh lei ka hel ding,” ci hi. Ngal Ngam in thaltang khat bek apuak dok khia-in, “En o, hih nang kong tupna, ci-in thaltang dokkhia a tua ciangin a thal umah siatkik a, a dawh sa mah dok khia kikin, “En o, hih na pa ka tupna, hih na nu ka tupna, hih na pi ka tupna, hih na pu ka tupna,” ci-in adawhsa mah siat zel dok zel, siat zel dok zel ahih manin Hangsai-in, “Tua ahih leh hong kum o, hong kum o, bangmah kicih kei ni in, zawl kici ni,” ci-in zol hi. (Khangluite in Na khat bek nei a suan a aneite agen ciangin Ngal ngam’ thaltang suan ci-in paunakin na zang uh hi.)


Tua ciangin Ngalngam leh Hangsai kizawl uh a, gam sungah a nihun hong vakkhawm uh hi. Mun khatah singkeu lak tuak uh hi. Hangsai in, “Zawl ka nu ka pa tawh ka damlai hi leh pawh, hih singte thakhatin gamsak nuam singe, ci hi, Ngalngam in, “Zawl, na nu na pa tawh na hih khawm lai hi ta kei leh, ong gamsak ve mu nuam ve hang,” ci hi. Hangsai in, “Ahih leh hin suangpi tungah na tu hithiat inla, ong kipei ning in na lau ciangin hih puan lom tawh ong deng in maw,” ci hi, Hangsai zong singkeu lakah lutin hum hamin akhe tawh a tuat man tuanin, a ha tawh a peh man petin vuitung khut liangin puak gamgamin hong kipei hi. Ngalngam in, “Zawl aw, ka mit zong phia zo kei e,” na cihsan hi, Hangsai in zawl aw puan tawh ong deng o leh, gim peuhmah ing ei,” ci-in puan lom tawh a den ciangin Hangsai khawl pan hi.

Pai leuleu-in nahtang tam lak tuak uh hi, Ngalngam in azawlpa’ theih loh kalin lui-ah atem alang leh alang tat hiam dikdek hi. Tua ciangin azawlpa’ kiangah Ngalngam in, “zawl, kei zong ka nu ka pa tawh ka hin lai hi leh hih nahtangte thakhatin gamsak nuam singe,” a ci hi, Hangsai in, “zawl, na nu na pa tawh na hin lai hi ta kei leh, ong gamsak ve, mu nuam ve hang” ci kik hi. Tua ciangin Ngalngam zong nahtang tam lakah ki pei-in a tup tan man tumtanin a bantan man bantanin phungphung phangphang a sa hi. Hangsai zong lau lua-in “zawl, khawl o, khawm o,” ci-in puan lom tawh a den ciangin Ngalngam khawl pan hi. Tua ciangin Hangsai in a zawlpa kihta sim pian pah hi.

Mun khatah pai khia leuleu uh a, Ngalngam in mun vagik tui khat a mu hi. A sakhau sungah guang sim pahin munkhatah, “zawl suang peh kidem ni, ci-in Hangsai’ peh dingin, suangcip lua kisa apak velval khat a pia hi. Hangsai in tua suang a peh leh petzolo-in aha zia gawp ahih manin, “Zawl aw, ke’n pet zo ke’ng, ci-in a sia khia hi. Ngalngam in, “Zawl nang’ tua lawmlawm pet zolo na hih leh en o kei a, cip lua kisa pak velval liang ei,” ci-in a vagik tui lakhia-in peh zan dikdekin valh mang hi. Tua ciangin Hangsai in kihta semsem hi.

Mun khatah pai khia leuleu uh a, Ngalngam in suang kitam khat a mu hi. Tua ciangin Ngalngam in a zawlpa’ kiangah, zawl aw, sa ong hawl inla ke’n hi lai-ah na pang ning,” a ci hi. A zawlpa in zong sahawl pah takpi a, sa tampi a suah hi. Ngalngam in tua sate kap lo-in athaltang tua suang kitam kawmah a siat hi. A zawlpa atun ciangin, “Zawl aw hong pai dih o, sazuk khat ong tai-in ka kap leh pailetin ka thaltang in hih suang kha-in kitam hi, ka dawh leh dawk kha zo nawn ke’ng ong dawh khiatpih in,” ci-in khem hi. Tua ciangin Hangsai in zong san liangin dok a, Ngalngam in na hen suk hi. A dawhdawh hangun dokkhia zolo ahih manun Ngalngam in, “Zawl aw nang na khawl phot in, tha leh tha zong kikimlo kei guak in ong dok ning,” ci-in, Ngalngam in “Het, Zau Hang’ tapa Ngalngam hing,”ci-in minsialin a dawh leh dok khia zo ahih manin a zawlpa in kihta semsem hi.

Tua ciangin pai khia leuleu uh a, mun khat atun ciangun, Ngalngam in, “Zawl aw, keh hetlo a sa mat kidem ni,” a ci hi. Tua ciangin Hangsai in sa na pangin Ngalngam in a hawl hi. Sakhi khat Hangsai in na tuksak bialbual hi. “Zawl en o leh, koi teng keh ahiam o,” ci-in akehna a velvel uh leh a le nuai tawm khat na liam hi, “A, hih teng akeh ve, a ci hi. Tua ciangin Ngalngam in pangin Hangsai in hawl leuleu a, sakhi khat mah suakin akap leh kha pah hi. Ngalngam in zong delh pah vingvengin a kehna khuagep tawh hu ziau hi, azawl pa a tun ciangin, “Zawl vel o leh, koi teng keh ahiam o,” a ci hi. Avelvel uh leh akehna muzo mahmah lo uh ahih manin Hangsai in a kihta semsem hi.

Tua pan pai khia leuleu uh a, mual khat a tun uh ciangin Hangsai in, “Zawl suanglot kidem ni, a ci hi, Tua ciangin suanglot kidem uh a, Hangsai in a lot leh mualkua a khum vingveng hi. Ngalngam zong a zawlpa zawh ngaplo ahih manin adah mahmah hi. A cih nading theilo-in avahvah leh, mun khatah the khat mu kha bilbel hi. Amah zong nuamlua-in thakhatin man pah a, azawlpa’ kiangah, “eEn o leh zawl ong lawn ning ei,” ci-in a a the a lot leh, amuh tawp dongin lengleng a hih manin, Hangsai in a kihta semsem hi.

Tua ciangin Hangsai in, “zZawl aw, ih gilkial ahih manin ih sa matte huan ni,” ci-in gun gei a zuan uh hi. Gun gei a tun uh ciangin Hangsai in, “Zawl, guntui tawi nuam zaw maw? Mual a mei la nuam zaw? A cih leh Ngalngam in, “Mual a mei la nuam zaw ing,” a ci hi, Mual a mei tang a cih pen mualdawn a aksi taang kiaukiaute ahi hi. Hangsai guntui tawi dingin paipahin Ngalngam in buk sungah a tual mehsah satin mei a khu sak viauviau hi. Tua a meisah sat pen Hangsai in a buk phaitam lam pan na ensim gige hi. A zing ciangin sa huan dingin kithawi leuleu uh a, Hangsai in, “Zawl aw, tu tung ke’n mei va la ning in, nang guntui va tawi in a ci hi. Hangsai in azawlpa’ meisah sat a muhsim bangin a khut leh a khut satsatin mei suak thei mahmah lo a, a sisan gawp hi. Tua ciangin ciah a, Ngalngam in, “Zawl ong kai si cia” a cih leh Hangsai in, “Mei omna lamna lua mahmahin, mualkhat leh mual khat ka kawmna liam gawp ing,” ci-in a khut sisan teng a lak hi. Tua ciangin Ngalngam in a meisah sat ziau a, mei a khutsak ngelngal leh a zawlpa in lamdang asa mahmah hi.

Tua ciangin ciah dingin kithawi uh a, asa puak na ding uh gua pengsat dingin Hangsai in Ngalngam a sawl hi. Ngalngam zong gua peng sat dingin pai pah a, tan cia khat satin tua tawh hong ciah hi. Hangsai in, “Zawl aw hih ciacia bang ding ahiam a neu zaw va sat kik in,” ci-in a sawl hi. Ngalngam in bancia a sat leuleu hi. Tua zong gol lua lai ci-in a neu zaw a satkik sak hi. Tua bangin gol lua ci zelzel ahih manin a tawp na ciangin Ngalngam zong heh ngawhin zapeng cia khat satin tua tawh aciah leh, Hangsai in, “Gol lai zek na ven, gim lawmlawm na hih manin ih sim mai kei diam?” a ci hi. Tua ciangin Hangsai in phuisamin a guanguan leh zapeng cia khat sungah sazuk pum khat a ta sak hi.

Ngalngam zong amai-ah na pai vingveng a, a zawlpa’ phuisam kammal teng a theih nop manin a sa puak khempeuh lei-ah a bua hi. A zawlpa in a phak ciangin Ngalngam in, “Zawl aw hih lai-ah tukin ka sa buak sak ing,” a ci hi, Hangsai in phuisamin a guan sak leuleu hi. Ngalngam in azawlpa’ phuisam teng thei ta ahih manin mun khatah pai-in asa puak teng bua khia kik a, a guan leh, a dim zo kei lai hi. Tua ciangin singkeu khat teipi-in khunin innah a ciah hi.

Inn a tun ciangin Ngalngam in a zi’ kiangah, “Sa hong puak ing ei ka sa suah o,” a cih leh a zi in, “Kuang neu khat a lak hi. Ngalngam in, “Neu lua a lian zaw ong la in ci a a zi in, “Tua nang’ sakhau sung a sa peuh bang tham hi ding ahia? Ci-in hehngawhin lawhpi khat a khuk phei hi, tua lawhpi sungah a sunsun leh lawhpi dim a pha hi. Tua ciangin a zi in, “Tu’n sa nei na ve hang in a huan nading sing kisam leuleu hang ei,” a ci hi, Ngalngam in, “Sing kisam na hih leh ka teipi ten in,” ci-in a sawl hi. A zi in, “Tua nang’ teipi leltak bang hi zah pha vem,” ci a, Ngalngam in, “Kong sawl bangin ten peuh aw,” ci-in a tenten leh kua khat a pha hi. Tua ciangin a zi in, “Tu’n sa leh sing nei khin hang in ih tui ding kisam leuleu hang ei,” a ci hi. Ngalngam in, “Tui na kisap leh ka tuithawl sung a teng zang aw,” ci leuleu a, a zi in “Nang’ tuithawl sung a teng in bangmah tham cing zo ke’n the” a ci hi. Ngalngam in, “Bungsuk peuh in ci a abutbut leh kuang zawn khat a dim hi.

Ni khat Hangsai leh Ngalngam gam lakah a vak khawm leuleu uh hi. Ngalngam in khipi tang khat mu a, “Hih lai-ah na khat mu ing, ci-in nuamin a kiko zakzak hi. Hangsai in, “Bang mu na hia zawl,” a cih leh Ngalngam in a khipi tang muh laka, Hangsai in, “Aw, tua maw na nuampih, tua bang peuh na deih leh ka khua vuah hong pai aw, ka huan khang vuah tampi gah,” a ci hi. Tua ciangin a khua vuah khi pua dingin Ngalngam zong a pai pah hi, Hangsaite’ inn a tun ciangin Ngalngam in, “Zawl aw, ih nu leh ih pa mu nuam ing ong lak in a ci hi. Hangsai in a nu leh a pa lak a, a nu leh apa in pet dingin na li veva hi. Ngalngam in, “Aih, cih lohloh gen lohloh,” ci-in a nu leh a pa nungak leh tangval a suak sak hi. Tua ciangin a nu leh a pa zong nuam mahmah uh a, “Ih zawlpa huan khang a ih khipi tangte lawh in,” ci-in Hangsai a sawl hi.

Ngalngam zong khipi lo dingin pai pah a, a zawlpa in, “Zawl aw, na deih bangbang lo inla, ahi zongin adawn a agol pen lo ken aw,” a ci hi. Ngalngam in a dawn a a limci pen a cih mah lawhsawm cinten a hih manin kahkahin a dawn a tun ciangin, “Nu vaw, kia veng,” ci-in akuaitanin a lo hi. Anuai a tun ciangin a zawlpa zong hehin pet dingin na kithawi vemvam a, Ngalngam in, “Zawl cih lohloh, gen lohloh,” a cih leh a pet ngam kei hi. Tua ciangin a khuapihte in thei a Ngalngam’ sa ne nuamin a inntual vuah a umcih ngeingai uh hi. Ngalngam in thovai um khat khah a, naupangte thovai na sa-in a ciah hi. Tua ciangin khuaivah um khat khah leuleu a, khuaivah in deh gawp ahih manin khangno teng a tai leuleu hi. Tua ciangin tunpi um khat khah leuleu a tunpi in a om lai teng deh gawpin a tai gai uh hi. Tua ciangin Ngalngam zong inn lamah a khi teng tawh a ciah hi. A paipai leh lampi-ah nungakno khat tawh kituak a Ngalngam in, tua nungakno nu’ kiangah, “Lumkhawm ni in ka khipi puakte hon khat ong pia ning,” a ci hi. Paipai-in tua nungakno nu pen a tanu ahi hi. An a nek laitakin a tanu in, “Pa, mawtaw lampi a,” a cih leh apa amai zumin mom muamsak a a pau thei kei hi.

Ni khat Hangsaite’ kiangah hawh dingin hong kiciam kik leuleu uh a, Hangsai in, “Zawl aw, ka khua vuah nong hawh ciangin ka khua nawlah ong ku masa in aw,” ci-in a vaikhak hi,

Ni khat ni ciangin Ngalngam zong Hangsaite’ khua-ah hawh dingin a pai khia hi. A khua mual a tun ciangin ku lo-in bang ci peuhmah uh ahiam,” ci-in a ensim hi. Hangsaite’ khuapihte in inn na lam uh a, bi agan ngeingai uh hi. A tate in innnuai panin, “Nang’ pa mei sang, kei’ pa mei sau zaw, nang pa’ mei sang kei’ pa mei sau zaw, a ci uh hi. Tua ciangin akhua nawlah pai kik vingveng a akhua mual vuah aku hi. Hangsaite in, “Zawl hong tung, zawl hong tung, mei zial un,” ci-in a mei uh zialin inn tungah a tu tengtang uh hi. Tua ciangin inn lamte in Ngalngam man pah uh a, khau tawh bi kha tungah a bung bu lehin akhai hi. Nungakte in an su uh a, “An aw, tai ziau tai ziau aw, zawlmawl tui tawh zawl mawl sa tawh kong meh ding,” ci-in Innlamte in, “Bi aw gat liau gat liau aw, zawlmawl tui tawh zawl mawl sa tawh kong meh ding,” a ci uh hi. A zawlpa in, um ke’ng in, ka zawlpa pen ka khuapih te’n ong thahsak leh hoihlo ding a hih ciangin khah sim ning,” ci-in sutkhia-in sumpi khat a khai sim hi. Hangsai in a zawlpa’ kiangah, “Zawl aw tai vingveng inla na khua nawl uh na tun ciangin huih ong khah in,” ci-in a ki vaikhak uh hi. Innlamte in a om lai hiam ci-in a khau kang zel uh a, om lai mah ei ci-in tha ngah thei mahmah uh hi.

Ngalngam ciah pah vingveng hinapi a zawlpa tawh a kiciamna bangin hih lo-in Hangsaite’ khuanawl a tun ciangin a kut leh, zawl tai, zawltai, ci-in inn lam kimlai tuak phangphangin a nung delh uh hi. Ngalngam zong taitai-in a phak dektak ciangin a zawlpa in, “Zawlzawl kuh kua-ah, kuh kua-ah ci-in, Ngalngam zong sakuh kua-ah a lut hi. Akhua pihte in to pah phangphang uh hi. A akhe kidawk a azawlpa in a muh ciangin, “Koi, tawl tuak thei mahmah ucin kei man ong khel ning ei,” a ci hi. Hangsai a to dingin kipan a, “A thuk lai hiam thei nuam hang in a thuk lai leh to nawn dah ni,” ci-in a lawmte’ kiangah gen hi. Tua ciangin ciingpum sau simsim khat tawh hoih uh a, Ngalngam in tua ciingpum asungah na zialzial hi. Tua ciangin dokkhia kikin a teh uh leh saupi tum hi. Hangsai in, “Hih tantak tum to zo nawnlo ding ih hih manin khawl mai ni,” a ci hi. A khuapihte ut tuanlo-in ih mat dong hanciam ding,” ci-in kipat sawm kik uh hi. Tua ciangin Hangsai in ngian khat bawl leuleu a, “Guai tu laitakin bang ong ci leh ih lau pen tam,” ci-in a dong hi. A khuapihte in, “Theilo” ci tek uh hi. Tua leh Hangsai in, “Kei pawh tu laitakin guahzu-in khua pangsanin “chic chi lillil pangpa daldal,” a ci leh lau pen ning,” a ci hi, A khuapihte zong kei zong lau ning,” ci tek uh a, tua ciangin Ngalngam in khua pangsan sakin guah zusakin, chikchi lillil pangpa daldal,” a ci hi. Tua ciangin a khuapihte zong lau-in ta khia gai-in Ngalngam suakta hi.

Tua ciangin Hangsai in, “Zawl aw, ke’n hi zahin nang hong gumkhia khin ka hih manin, Tu a kipan kikhen ni in, Mualah ih kituah leh mualah, guamah ih kituah leh guamah kithat ni, a ki that zo zawzaw, lenkhang sialkili nei tawh ki ai ni,” ci-in kiciamin a kikhen uh hi.

Ngalngam zong lo lamah giakin buk hoih takin lam hi. Lang tungah kal bawlin tua kalte gek gigei-in a nuai-ah so dawh a dawh hi. Tua kal tungah suang khat koihin puandum silhsak-in a tungah a man a pang hi. Hangsai zong a zawlpa that nuamin lonawl panin a et leh, tau (lang) tungah mi alum khat mu a mu hi. Ka zawlpa ke’n that zo ngawngawn ding, ci-in gemgemin thakhatin lengin a peh leh suangtat a hih manin a kalte kitanin a nuai-ah a kia sukin so in a sun hi. Hangsai in a sih ma-in “Zawl aw, ke’n hong that zo zaw ding ka kisak leh nang hong that zo hi khong cin, ih kiciamna bangin lenkhang sialkili nei tawh hong ai o maw,” a ci hi. Tua ciangin Ngalngam zong kum sukin a zawlpa lutanin innah a aciah pih vingveng hi.

Inn a tun ciangin a pa’ kiangah, “Pa aw, ka zawlpa tawh a kithat zo zawzaw lenkhang sialkili nei tawh ki ai ni, ci a ka kiciamna uh om bangin tu’n ke’n ka zawlpa that zo ka hih manin lenkhang sial kili va kai in,” ci-in a pa a sawl hi. Lenkhang sialkili nei cih pen Dawikungpu’ a ahi hi. A pa zong sial kai dingin va kuan khia hi. Dawikungpu’ inn a tun ciangin Dawikung pu in zin hoihtakin na do-in, an a nek khit ciangin, Ngalngam’ pa in, “Dawikungpu aw, Na sial kai dinga hong pai hing,” ci-in a thu teng a gen hi, Dawikungpu in zong tungman sial khat paisak buambuam a, Zauhang in tua sial khau tawh a khih hi, a pai khiat ding ciangin Dawikungpu in, “Zauhang aw, paipai inla, tungtun lu laizang na tun ciangin lenkhang sialkili nei ka lakni-in ka tung sunni nim na dildial, ci in aw,” a ci hi. Zauhang zong paipai a tungtun lu laizang a tun ciangin, “Lenkhang sial kili nei ka lakni-in ka tung sun ni nim na dildial,” a cih leh thakhatin guahpi guah bak zu-in a sial pen tungman sial ahih manin tungtun in so nelhin tua lai-ah a si hi.

A pa hong tun theih mahmah loh ciangin Ngalngam zong a lunghimawhin a kan dingin hong kithawi khia hi. Lampi-ah a paipai leh tungtun lulai zangah samzang khat mu-in, a et leh a pa asisa a om a mu hi. Tua ciangin hi bangin la sa kawmin:-

Hong tho aw, ka pa, hong tho aw ka pa, miza luang lel keiman tang bang phong nang ka ci, het, Zauhang’ tapa Pa Ngam hing, ci- in a Tungtun asuilh leh a pa sisa hong tho kik hi.

A pa a thawh ciangin a pa in, “Ka lai ka tapa sawtvei ihmu singe,” a ci hi. Ngalngam in, a ihmu hi kei cin a si hi teh, ka muh thadah in keimah va pai ning,” ci-in amah pai vingvengin Zauhang inn lamah a ciah hi.

Dawikungpu inn a tun ciangin dawi hon na kikhawm ngeingai uh a, a tut na ding theilo-in a munphiah a suih leh a uipi lau-in a uipi’ tutna munah a tu hi. Tua ciangin a inn a kikhawm teng ciah uh hi. Dawikungpu in, Pa Ngam, a tui kawi-in nong kawi a, a mual kawi-in nong kawi a, inn nong tungmaw,” a cih leh, Ngalngam in, “A tui tunin kong tun a, a mualtunin kong tun a, na innpi lamsawm kong kimkota, na phiahpi kong sui a, na uipi’ kualna-ah kong kual,” ci-in a dawng hi. Dawikungpu in hih pa khauhpai tuak ei, ci-in zahtak a pian pah hi.

Tua ciangin zulup a, a peng sungah gulngawngsan khat dawksakin a tep ding ciangin gulngawnsan dawkto zelin tep theilo hi. Ngalngam in tua gul nawngkai sa-in a dial misi suaksak a, gun gulngawngsan adawktoh laitakin musi in tuahin tua ciangin nuamtak a zu a tep thei hi.

Atap tungah an ciingin zankhat thu-in a min sak hi. Ngalngam in a thukteng ngal suaksakin a meihol teng gitta suaksakin a ne gaisak hi. Dawikungpi in, tua gitta hon khat manin zingsang ciangin mehin a bawl hi. Ameh bawlbawl laitakin Dawikungpu in phuisamsamin a bum hi. Ngalngam in ahih dan khempeuh a puan vang panin en sim gige hi.

Zingsang ciangin an ne dingin tho a, Ngalngam in abum lam thei ahih manin ne pak lo-in a silate sukpum tawh a kisat sak ngeingai hi. “Dawikungpu, dawikungpu na inntengta sukpum tawh kisat ngeingai,” a cih leh, “A ngeina hi ci-in a en nuam kei hi. Tua ciangin mual leh mual kituan sak leuleu a, dawikungpu dawikungpu mual leh mual kituan veh aw,” a cih leh a ngeina hi ci-in a a en nuam kei lai hi. Tua ciangin buksia khat leng sak dengdang leuleu a, “Dawikungpu Dawikungpu buk sia leng,” a cih leh buksia leng mu ngei ke’ng ci-in a en dingin va pusuakin tua kalin a ankuang a hei sim hi. Ngalngam in a siang lam ne-in dawikungpu in a bum lam a ne hi.

An a kham ciangin Ngalngam in, “Dawikungpu na lenkhang sial kilinei kai dinga hong pai hing ei,” a cih leh Dawikungpu in zong apa akhem bangin khem zo ding kisa hi ding hi ven tungmansial khat a paisak buambuam leuleu hi. Ngalngam in thei pah ahih manin atun khial kineihin “Tun khial ing ei, ci-in paisuak sak hi. Tua bangin tungman sial khat khit khat a paisak zel ciangin Ngalngam zong a heh suak hi. “Het, Zauhang’ tapa Ngalngam hi’ing,” ci-in a inn nuai gultawng a Lenkhang sialkili nei a lum ngemngam va tun khia-in paikhiatpih hi. (Mi’ neihsa khat tua banga a va laksak mikmek pen a hehhuai mahmah khat ahi hi.) Dawikung pu zong hehmah a, “Uital, uital, ih zinpa pet sin,” a cih leh a uital zong Ngalngam pet dingin a tai hi. Ngalngam’ kiang a tun ciangin Ngalngam in, “Uital uital innka a na pi siamgan pet sin,” a cih leh a uital kilehkikin innka a Dawikungpu’ zi siamgam petin si hi. (A uital uh pen sahang kici hi) Dawikungpu zong heh mahmah a, Ngalngam sialkaih a nungah a zuizui hi. Tua ciangin a mai-ah tuilipi khat kivei sak hi. Ngalngam in a namsau zungsang lekin tuilipi a van leh tua tuili laizang sehgaw suakin a laizangah nuamtakin a sial tawh paiphei-in hi bangin la khat sa viauviau hi.

(a) Tuipi luangsuk san zelsul e, tuipi luangto san zelzul ziatah luang hen ka cih leh luang vei-ah luang hen ka cih leh luang, Zauhang’ tapa Pa Ngam hing e, Sial ka hawl e, sikili ka hawl, ka mai-ah taikhua ka val sak, ka nung ah khimpi ka zing sak Zauhang’ tapa Pa Ngam hi’nge,

ci-in a tem zungsan lek kawmin a pai phei diaidiai hi. Dawikhungpu heh semsem a, Munkhatah suangpi tung khatah tu-in, “Ngalngam na mittaw hen la, na khelbai hen la, na khut leh na sialkhau ki mat henla huihpi guahpi nung hen aw,” a cih leh tua bangin a piang pah hi. Tua cingain Ngalngam in zong, “Dawikungpu, na mittaw hen la, na khelbai hen la, na tawh leh suangpi kimat henla huihpi guahpi nung hen aw,” a cih leh a cih bangin a piang pah hi. Tua ciangin Dawikungpu in, “Ngalngam, na mittaw a na khelbai a na khut leh sialkhau kimat ci leng, bang na cih tam?” a cih leh, Ngalngam in, “Kei bel ka sial in ong kaikai-in inn tung lel ninge,” a cih ciangin Dawikungpu in ngaihsun kikin, “Ngalngam, Namit vak hen la, na khelbai pha hen la, huihpi guahpi nung zong pha hen la, na khutah sialkhau themkhat bang hen aw,” a cih leh a tua ci pah hi. Ngalngam in, “Dawikungpu, na mit vak hen la, na khelbal pha henla, huihpi guahpi nung pha-in na taw-ah suangthem khat bang hen aw,” a cih leh tua bangin om pah takpi a, Ngalngam a hih leh gualzo sa-in inn lam ciahin, lenkhang sialkili nei tawh a zawlpa a ai hi. Dawikungpu a hih leh heh kawm leh guallel sa-in inn lam a zuan hi.

Khimpi’ nu’ kiangah hawh:

Khatvei khua khatah Khimpi’ nu a kici khat a om hi. Tua nu’ su kuamah in a lu zo kei hi. Tua ciangin Ngalngam in, “No kuaman lu zolo na hih uh leh ke’n hih zo ning,” ci-in akhuapih tangvalte’ kiangah a gen hi. Tua ciangin Ngalngam Khimpinu’ kiangah va hawh a, inn sungah la khawng kigenin guasem tumin a alamlam hi. Tua leh Khimpinu’ a ihmut suakin lusu kha, a a lusuk kalin a ciltui a taai-ah a tat hi. Tua ciangin khimpinu khanglo a, Ngalngam in, “Khimpi nu aw, ken na lusuk kalin ong luppih man ing.” a cih leh umlo-in na up kei leh en ve, na taai kawt lai ding hi ven, a ci hi, Khimpi’ nun a taai a et leh na kawt niangnuang a, “Pa Ngam aw, ong hih takpi na hih leh hoihtakin khatvei lumkhawm lai ni,” ci-in kun ahih manin lukhawmin a hih zo hi.

Tua ciangin Ngalngam zong ciah pah a, inn a tun ciangin, “Tangvalte’ kiangah, “Khimpinu’ su ka luk, a su kiphei khit su vai keh,” ci-in akisial hi. Tua thu Khimpinu in a zak kik ciangin hehin, Pa Ngam hong hawh hen ci-in a sam sak hi:

Ngalngam’ sihna thu:

Amah zong Khimpinu’ kiangah hawn dingin pai-in a ai buk tuivai lei bulah a sel hi. Inn a tun ciangin Khimpinu tawh la khawng kipaihin a tem zungsan lekin Khimpinu’ inn sungah a lamlam laitakin “Pa Ngam, Pa Ngam ih inn suangpi suak ei,” ci-in Khimpinu Khuaimu suakin a leng viveng hi. (Khimpi nu a kici pen dawi nungak khat ahi hi) Ngalngam zong a tem zungsan tawh leng to-in “Het, Zauhang’ tapa Ngalngam hi’ng,” ci-in a tem tawh a inn tung khum a suk let leh a ngawng ciang bek suakta-in a lu nuaisiah suangpi in a gawm nelh hi. Tua laitakin zulei khat pai a, Zulei’ kiangah, “Hua tui vai lei bul a ka aibuk sel va la in, Khimpi nun hong hi ci bawl tak a hih leh hih suangpi halkham ni,” ci-in aibuk la dingin zulei a sawl hi, a aciah lam ciangin tua leitungah mi 7 pai-in zulei in tua mite kihta-in a lei nuai a totpih leh a aibuk a kiat suah hi. Suangpi hal kham theilo ahih manin Ngalngam tua lai-ah si hi. Tua bang a a aibuk a kiat ciangin Tuivai lui pen khanglam manawh a luang hinapi a aibuk in sak lam manawnin pai-in hi bangin la a sa hi.

“Kei ka zuange kei ka zuang Ngalbuk tawi kei ka zuang,”

a ci hi. Leitung apai mite in umkek la sa thei lamdang si ci-in enen uh a, atawpna ciangin suangtum khat tek la-in tua umkek a deng huan uh hi. Khatpa in kha-in a tui teng akam sungah tu a adang teng si-in tuapa bek suakta hi. Tua ahih manin Hih Ngalngam Tangthu zong tua pa’ tung pan kithei khia hi, ci-in khangluite in gen uh hi.

Tu dong a kimu thei lai a nasepna lamdangte:

1. Suum (Meilum) hal

Khatvei a lawmte tawh khualzin uh a, zingsangin sum kai mengmang hi, a lawmte’ kiangah, hih sumte khuadam se, deihtakin ka hal ek deh, a cih leh a lawm te’n na hal theih leh hong hal ve,? A cih uh leh, halin kuang mahmah hi. Tu dongin Tuivai lamah Ngalngam’ sum halna ci-in a lei san lai kici hi.

2. Ngalngam’ ngawili

Khatvei, a tanu sumbungpi (Suanglumlet) dawi in matsak hi. Aman a khang lamah khiangin ngawi na dawha tua lai-ah na manin a that hi. A gil a khei leh a tanu na khangkhin a hih manin a hingkik sak thei nawn kei hi. Tu dongin Tuivai dungah Ngalngam’ Ngawili kici tuili khat om hi.

A inn sing topna

Tuivai dung mahah Ngalngam’ in a inn sing dinga a tawp ci-in suang, khuam dinga a kisui tawh a kibang pi sawmsawm ding tampi omlai hi kici hi.

Saklam khualzitna lampi khatah, suang sungah tui om a, tua tui pen khualzin dangtakte in peng khat satin dawn leng ki dawn thei hi. Tua pen Ngalngam’ tuisel kici-in tu dongin omlai hi, kici hi.

Amah phawkna:

Tuni’n i mihat leh mi thupi Ngalngam sakmel manmawh nadingin ama muhkhiat Patkol min tamin “Ngalngam’ Patkol” kici ganhing cikhat i Zogamah suntang lai nisa nuai-ah ni sa e-koi e chilo-in Zogam nupite’ pat heek ging sang a kilawm zaw ging tautau-in khuang vauvau a, mi lungzuang theite’ adingin kahtam lawh theih hial nading khop i Zogamah zak theihin om hi.

Tua banah a galhaatna, a naamsau tul mawh nadiingin “Ngalngam’ Tempai” kici a teh zong tempai mah banga a zum zit-zet pak kung kilawmtak i Zolei gamah vul ni omlo-in no suah den hi. Ngalngam’ leilawn kici suangpeek kiciang liin-lian zong Tonglawn khua zawtna kawlah om a, a sauna feet 6/7 kim pha ding hi kici hi. A mu kha khempeuh te’n et cim theilo uhi, ci-in ki gen hi.

Post a Comment

Ngaihsutna hoih thei penpen tawh a nuai ah Comment na pia zel in maw Sanggam. Laigelh mite thapia in, mi a tampipi te muh theih dingin na Share kawikawi in. Lungdam.

 
Top